Cú sốc tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 45
Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 45 diễn ra ở Campuchia hồi năm ngoái được xem là một thất bại bởi lần đầu tiên trong lịch sử ra đời và tồn tại của hiệp hội này, các thành viên không đạt được sự đồng thuận để ra một tuyên bố chung sau khi kết thúc hội nghị. Lý do là Trung Quốc đã gây sức ép buộc nước chủ nhà cũng là Chủ tịch luân phiên khi đó của ASEAN – Campuchia không đưa vấn đề tranh chấp Biển Đông vào tuyên bố chung. Vốn là một đồng minh thân thiết của Trung Quốc nên Phnom Penh dễ dàng bị khuất phục trước sức ép của Bắc Kinh. Campuchia đã chọn đứng về phía Trung Quốc thay vì là ASEAN.
Sau hội nghị trên, người ta bắt đầu hiểu rõ hơn “âm mưu” của Trung Quốc. Nước này rõ ràng đã tìm cách chia rẽ ASEAN để dễ bề đối phó với các nước đang có tranh chấp ở Biển Đông với họ.
Có tới 4 thành viên của ASEAN gồm Philippine, Việt Nam, Brunei, và Malaysia đang có tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông với Trung Quốc. Bắc Kinh thừa biết, nếu phải đối diện với một ASEAN thống nhất, đoàn kết thì nước này sẽ khó có khả năng đạt được tham vọng độc chiếm Biển Đông. Vì thế, Bắc Kinh đã tìm cách khai thác những “huyệt yếu” của các nước thành viên ASEAN với mục tiêu “chia để trị”.
Vốn là nước có nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, Trung Quốc đã dùng sức mạnh và ảnh hưởng kinh tế của mình để thiết lập quan hệ thân thiết với các nước ASEAN đang có nhu cầu phát triển kinh tế cao như Campuchia, Myamar và Lào. Trong đó, Trung Quốc đặc biệt quan tâm đến phát triển mối quan hệ kinh tế với Campuchia. Cường quốc số 1 Châu Á mạnh tay đầu tư vào Campuchia, với tổng vốn đầu tư thường gấp nhiều lần do với mức đầu tư của ASEAN hay Mỹ vào quốc gia Đông Nam Á.
Song song với việc đổ tiền vào các nước ASEAN đang có nhu cầu phát triển kinh tế cao, Trung Quốc tìm cách đẩy mạnh quan hệ hợp tác song phương nhiều mặt với các nước ASEAN không có tranh chấp trên Biển Đông hoặc nếu có thì cũng không lớn lắm.
Chiến lược trên của Trung Quốc phải nói rằng đã phát huy tác dụng ít nhiều. Điều đó đã được thể hiện qua kết quả Hội nghị ASEAN hồi năm ngoái ở Campuchia. Tuy nhiên, một năm sau, tình thế đã đổi khác. Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN năm nay chứng kiến một ASEAN đoàn kết hơn, nhất trí hơn và điều đó đã khiến Trung Quốc buộc phải có lập trường mềm mỏng, dịu nhẹ hơn.
ASEAN đoàn kết, Trung Quốc nhượng bộ
Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 46 diễn ra ở Brunei năm nay đã được khai màn trong sự lo lắng và hoài nghi. Người ta lo ngại về khả năng các nước thành viên ASEAN tiếp tục bất đồng về vấn đề tranh chấp Biển Đông và hoài nghi về một kết quả thành công của hội nghị lần này sau thất bại của hội nghị năm ngoái.
Tuy nhiên, trái với dự đoán bi quan của một số người, Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN năm nay đã diễn ra thành công ngoài mong đợi. Không chỉ thể hiện được sự đoàn kết, thống nhất, ASEAN còn khiến Trung Quốc phải nhượng bộ, chấp nhận đàm phán chính thức về một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông. Trước thềm hội nghị này, đã có không ít các nhà phân tích nổi tiếng nhận định, Bắc Kinh sẽ tìm cách “câu giờ”, trì hoãn để tránh phải đề cập đến bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông.
Vì đâu Trung Quốc lại xuống nước một cách bất ngờ như vậy và ASEAN lại thể hiện được sự đoàn kết, gắn bó như vậy?
Có thể nói, các hành động hung hăng, hiếu chiến liên tiếp của Bắc Kinh trong các cuộc tranh chấp ở Biển Đông trong suốt thời gian qua đã khiến cường quốc Châu Á này phải “lãnh hậu quả”. Cách hành xử thái quá của Trung Quốc đã thu hút sự quan tâm của dư luận thế giới và đặc biệt là các nước trong khu vực. Indonesia dưới sự giúp đỡ của Singapore đã thực hiện một chiến dịch ngoại giao con thoi nhằm tìm cách hàn gắn lại hình ảnh đã bị tổn thất đi ít nhiều của ASEAN sau vụ việc hồi năm ngoái. Trong khi đó, Campuchia cũng cảm thấy cần thiết phải hàn gắn lại mối quan hệ giữa nước này với các nước ASEAN khác đang có tranh chấp ở Biển Đông, đặc biệt là với Việt Nam.
Ngoài ra, với tư cách là nước chủ nhà và là Chủ tịch luân phiên của ASEAN, Brunei cũng thể hiện nỗ lực trong việc giải quyết các tranh chấp ở Biển Đông. Brunei đã củng cố một cách hiệu quả quyết tâm của ASEAN trong việc tìm cách thuyết phục Trung Quốc cam kết với một bộ quy tắc ứng xử mang tính ràng buộc ở Biển Đông. Bộ quy tắc đó sẽ giúp quản lý, kiểm soát các cuộc tranh chấp hàng hải đồng thời tăng cường sự hợp tác hàng hải giữa các nước trong khu vực.
Ngoại trưởng Indonesia từng nói: “Chúng ta buộc phải có một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông. Nếu không, bất ổn sẽ thắng thế”. Phát biểu này cho thấy, ASEAN đã nhận thức được tính cấp bách của vấn đề và quyết tâm giải quyết nó.
Trước sự đoàn kết của ASEAN và lo ngại viễn cảnh ASEAN ngả về phía Mỹ, Trung Quốc đã buộc phải mềm mỏng, xuống nước. Tại hội nghị ASEAN hồi cuối tuần trước, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã nhất trí với các nước ASEAN về việc sẽ tiến hành đàm phán về một bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông trong cuộc họp chính thức giữa hai bên vào tháng 9 tới. Đây rõ ràng là một kết quả khả quan trong bối cảnh Bắc Kinh trước đây luôn tìm cách né tránh việc bàn đến bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông. Trung Quốc vốn không muốn quốc tế hóa vấn đề Biển Đông bởi nước này hiểu rõ họ sẽ có lợi thế nếu giải quyết “tay đôi” trực tiếp với từng nước nhỏ hơn.
