Vào tháng 11, tại hội nghị thượng đỉnh Nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20) ở đảo Bali (Indonesia), Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky đã công bố một kế hoạch mười điểm để chấm dứt chiến sự. Theo đó, ông yêu cầu Nga rút toàn bộ quân đội khỏi Ukraine, bao gồm cả bán đảo Crimea.

Tuy nhiên, lập trường của Nga trong vấn đề này rất kiên định. Tổng thống Vladimir Putin kiên quyết rằng bất kỳ giải pháp chính trị nào cũng sẽ dựa trên “thực tế đang hình thành trên thực địa”. Moscow muốn buộc Ukraine công nhận việc Nga sáp nhập gần 20% lãnh thổ nước này.

Giáo sư David Lewis của khoa Chính trị Quốc tế, Đại học Exeter (Anh) cho biết đã có các cuộc đàm phán ngầm giữa Moscow và Kiev về một loạt vấn đề do Thổ Nhĩ Kỳ, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) và Saudi Arabia làm trung gian. Các cuộc đàm phán diễn ra tại Abu Dhabi (UAE) và Ankara (Thổ Nhĩ Kỳ) là Helsinki (Phần Lan) và Vienna (Áo) - những thành phố mà các bên có thể dễ dàng gặp gỡ mà không bị giới truyền thông soi mói.

Trong bài bình luận đăng trên chuyên san The Conversation, Giáo sư Lewis đã chỉ ra những vấn đề đặt ra trên bàn đàm phán của Nga và Ukraine bên cạnh câu chuyện hòa bình.

An ninh hạt nhân

Theo chuyên gia, khó khăn nhất chính là đàm phán về an ninh hạt nhân. Nga đã đóng quân tại nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia (thuộc vùng Zaporizhzhia, Ukraine) ngay từ đầu cuộc chiến và đã cố gắng sáp nhập toàn bộ khu vực này vào Nga sau cuộc trưng cầu dân ý hồi tháng 9. Ukraine bác bỏ những tuyên bố này.

Tháng 11, Tổng giám đốc của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) - ông Rafael Grossi đã làm trung gian đàm phán để thiết lập một “khu vực bảo vệ” xung quanh nhà máy, lên án các cuộc tấn công vào khu vực này.

Nga cáo buộc Ukraine đã bắn phá và thực hiện các cuộc tấn công để giành lại nhà máy. Ukraine tuyên bố rằng Nga sử dụng nhà máy làm vỏ bọc để bắn vào lực lượng Ukraine.

Vào đầu tháng 12, đã có tin đồn về một thỏa thuận tiềm năng nhưng lập trường hai bên khác nhau về ý nghĩa của “khu vực bảo vệ”. Theo đó, Ukraine muốn Nga rút toàn bộ lực lượng và nhân viên khỏi nhà máy còn phía Nga lo ngại rằng việc rút lui sẽ tạo cơ hội cho Kiev thực hiện một cuộc phản công mới.

Kể từ đó đến nay, có rất ít dấu hiệu cho thấy sự tiến triển của khả năng đàm phán hạt nhân giữa hai bên.

Các tàu chở ngũ cốc ở lối vào phía nam của eo biển Bosphorus ở thủ đô Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ). Ảnh: AFP

Giao dịch phân bón

Giao dịch phân bón Nga - Ukraine chắc chắn sẽ là vấn đề được nói tới trên bàn đàm phán do vai trò quan trọng của nó đối với an ninh lương thực toàn cầu.

Nga là nước xuất khẩu amoniac (thành phần chính trong phân bón) lớn. Trước khi Moscow phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, phần lớn hàng hóa xuất khẩu của Nga đi theo một đường ống từ TP Tolyatti, ở miền trung nước Nga đến cảng Odesa của Ukraine.

Đường ống đã đóng cửa ngay khi xung đột nổ ra. Nhưng theo một thỏa thuận song phương do Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc (LHQ) làm trung gian hồi tháng 7, Nga đã đồng ý cho phép nối lại việc xuất khẩu ngũ cốc từ các cảng của Ukraine. Thỏa thuận cũng nối lại việc xuất khẩu amoniac của Nga nhưng Ukraine từ chối cấp phép mở lại đường ống.

Ngày 15-12, Liên minh châu Âu (EU) đã nới lỏng một số biện pháp trừng phạt đối với các nhà sản xuất phân bón Nga để cho phép lô hàng phân bón rời cảng châu Âu. Động thái này làm dấy lên sự phản đối từ Ukraine, Ba Lan và Lithuania, cho thấy sự khó khăn trong việc cân bằng giữa biện pháp trừng phạt với an ninh lương thực toàn cầu.

Hiện tại, Ukraine vẫn tiếp tục chặn đường ống dẫn amoniac dù LHQ đã nhiều lần tạo cơ hội để hai bên đối thoại về vấn đề này.

Hoán đổi tù nhân

So với hai vấn đề trên, các cuộc đàm phán về trao đổi tù nhân có vẻ thành công hơn. Tháng 9, Thổ Nhĩ Kỳ và Saudi Arabia đã làm trung gian cho một cuộc đàm phán trao đổi lớn 300 tù nhân.

Giáo sư Lewis đánh giá rằng luận điệu chính trị, ý thức hệ dường như không xuất hiện trong các phi vụ trao đổi tù nhân mà thay vào đó là sự mặc cả quyết liệt từ hai bên.

Trong lần trao đổi tù binh hồi tháng 9, 215 binh sĩ Ukraine đối lấy 55 người Nga. Nhưng Ukraine có một con át chủ bài đó là chính trị gia thân Nga Viktor Medvedchuk. Nga cũng không nhượng bộ khi đưa điều kiện rằng các chỉ huy trung đoàn Azov của Ukraine khi được trả tự do không được tham gia vào chiến dịch quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ tại Syria.

Hai bên đã thường xuyên trao đổi tù binh kể từ tháng 9. Tính đến ngày 7-12, Ukraine cho biết 817 tù nhân Ukraine đã được trả tự do.

Giới quan sát coi các cuộc đàm phán trao đổi tù nhân là hy vọng để Moscow và Kiev mở rộng đàm phán về các vấn đề quan trọng hơn.

Giáo sư Lewis kết luận rằng mặc dù hiện có rất ít triển vọng về một thỏa thuận hòa bình thực sự nhưng việc cả hai bên đều có các kênh đàm phán không chính thức có thể giúp tránh leo thang căng thẳng và giảm thiểu một số tác động của chiến tranh đối với dân thường.