Gây rối loạn hệ thống gen
GS.TSKH Đặng Huy Huỳnh, chủ tịch Hội Động vật học Việt Nam cho biết, các loài sinh vật xâm hại hầu như ít được chú ý đến ở Việt Nam cho đến nửa đầu thập kỷ 1990, khi dịch ốc bươu vàng bùng phát. Kết quả nghiên cứu về sinh vật ngoại lai xâm hại ở Việt Nam, bước đầu đã xác định được một số loài nguy hiểm như: cây mai dương, cây ngũ sắc, ốc bươu vàng, rùa tai đỏ, cá trê phi...
Đặc điểm chung của các loài này là gây hại, dễ thích nghi, phát triển, tăng nhanh số lượng cá thể trong hệ sinh thái hoặc nơi sống mới và là nguyên nhân gây ra sự thay đổi về cấu trúc quần xã, suy giảm các loài bản địa.
TS Nguyễn Kiêm Sơn, Phòng tài nguyên môi trường nước, viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật cho biết, sinh vật ngoại lai xâm nhập bằng nhiều con đường, chính ngạch, tiểu ngạch hoặc tự nhập nên khó kiểm soát. Chúng gây ra hoạt động chèn ép các loài bản địa và trở thành loài tối ưu. Ở một số loài có khả năng thụ tinh chéo, chúng còn làm rối loạn hệ thống gen các loài sinh vật bản địa.
Thực tế đã nhìn thấy nhiều loài ngoại lai đã lấn át hoàn toàn loài bản địa. Cá trôi Ấn Độ đã trở thành loài cá được sử dụng phổ biến hiện nay, cá trôi ta dường như không còn nữa, đã bị trôi Ấn Độ lấn át hết dù thịt cá trôi ta rất thơm và ngon. Cá trê phi cũng vậy, khắp nơi chỉ thấy người ta bán cá trê phi chứ hầu như không thấy bán cá trê ta nữa.
Rùa tai đỏ phát triển rất nhanh và hiện hồ Hoàn Kiếm đang có nhiều loài rùa này. Chúng lấn át hết các loài thủy sinh vật khác trong môi trường đó. Một loài cũng giống như rùa tai đỏ là cá Pidan Nam Mỹ, ban đầu chúng được nuôi làm cá cảnh, nhưng càng lớn chúng càng xấu và người ta thả ra các ao hồ, vì thế chúng lấn át và chiếm lĩnh môi trường sống của các loài khác.
Càng lạ càng phải cẩn trọng
Thống kê các loài cá và thủy sinh ngoại lai ở Việt Nam có thể lên đến 40 - 60 loài, tính cả cá cảnh và tảo thì có thể đến hơn 100 loài. |
Theo GS.TSKH Đặng Huy Huỳnh, thực tế đã cho thấy, cá trê phi, ốc bươu vàng, chuột hải ly khi về Việt Nam với mong ước là tạo ra một nguồn lợi mới. Những lợi ích kinh tế ban đầu như cá to, nặng ký, rùa có màu sắc bắt mắt làm cảnh, sinh sản nhanh... khiến người ta chưa tính đến những tác hại của loài với nguồn gen bản địa.
So với các loài rùa khác, rùa tai đỏ được nuôi làm cảnh vì có hình thức rất đẹp. Hai bên tai sau mắt có dải màu đỏ hoặc cam, mai có sọc xanh và vàng, yếm màu vàng tươi có chấm tròn màu đen.
Tuy nhiên, khi lớn lên, yếm của chúng biến thành màu đen trông rất xấu xí. Khi đó, người nuôi sẽ ném rùa ra ngoài sông hồ. Từ đó rùa tai đỏ mới phát triển và sinh con đẻ cái trên khắp thế giới.
Theo TS Nguyễn Kiêm Sơn, ốc bươu vàng là một loài thuộc nhóm ốc lớn có nguồn gốc từ Nam Mỹ được nhập khẩu vào Việt Nam và trở thành một nguồn thực phẩm cung cấp cho người và động vật nuôi.
Tuy nhiên, ốc bươu vàng, vốn là loài động vật ăn khoẻ, phát triển nhanh đã trở thành một "thảm họa" đối với các đồng ruộng của Việt Nam, trở thành dịch hại trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt là lúa và rau muống.
Cây ngũ sắc, cây mai dương (cây trinh nữ) được coi là một trong 100 loài sinh vật ngoại lai xâm lấn cực kỳ nguy hiểm. Đây là loại cây dễ phát tán và thích nghi với môi trường nên có thể lan tràn rất nhanh và trên diện rộng, gây nên những hậu quả xấu đối với môi trường như lấn át, loại trừ và làm suy giảm các loài sinh vật và nguồn gen, phá vỡ cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái, phá hại mùa màng, làm giảm năng suất cây trồng, vật nuôi...
Cẩn trọng trước những loài lạ là yếu tố quan tâm hàng đầu với những nguồn sinh vật ngoại lai.
Một số động thực vật ngoại lai có mặt tại Việt Nam |
Rùa tai đỏ Đến nay, cây mai dương đã xuất hiện khắp trong cả nước. Đây là loại cây không kén đất, phát tán nhanh và chưa ở đâu tiêu diệt được loài cây xâm lược này. Chúng ưa vùng đất bán ngập nhưng có thể sống tốt trên đất dốc, sinh sản bằng hạt và bằng cách phân nhánh rất khỏe. Mỗi m2 cây mai dương có đến 200 hạt. Nơi nào mai dương mọc thì không cây nào có thể mọc được trừ vài loài cỏ lá nhọn rất dễ cháy vào mùa khô. Ở nhiều nơi như Vườn Quốc gia Tràm Chim, Cát Tiên... loài cây này đang xâm lấn nhanh và chiếm lĩnh thay thế dần các thảm thực vật tự nhiên, đe dọa sự sống của các loài chim... Thực tế cho thấy, cây này gây nên những hậu quả xấu đối với môi trường và đa dạng sinh học bản địa như lấn át, loại trừ và làm suy giảm các loài sinh vật và nguồn gen, phá vỡ cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái, phá hại mùa màng, làm giảm năng suất cây trồng, vật nuôi... Mặc dù, chúng ta đã nhận thức và cố gắng tiêu diệt, nhưng hiện cây ngũ sắc vẫn phát triển rất nhanh và mọc nhiều ở ven đường quốc lộ. |